Het algemene advies is om je piano halfjaarlijks te stemmen, maar minimaal één keer per jaar.
Hoe vaker je een piano stemt, hoe kleiner het verschil in snaarspanning van vóór en na het stemmen zal zijn. De stemmer hoeft dan minder correcties uit te voeren en de piano houdt zijn toonhoogte en stemming veel beter vast. Concertvleugels in theaters worden om die reden bijna wekelijks gestemd. Het is beter voor het instrument en hij zal langer mooi blijven klinken.
En dat is dan weer bevorderlijk voor je spelplezier: het speelt en oefent nou eenmaal veel fijner op een goed klinkende piano.

Dit hangt van twee dingen af: de gewenste toonhoogte en de algehele conditie van het instrument.
Om de toonhoogte te meten wordt A4 (de A rechts van de middelste C) als referentie gebruikt. Deze moet bij moderne piano’s 440 Hz zijn.
Als A4 438.0 Hz of lager is, moet er eerst een zogeheten pitch raise (ook wel stemtooncorrectie genoemd) worden uitgevoerd voordat de piano kan worden teruggebracht naar 440 Hz. Zonder deze pitch raise zal de piano zijn stemming niet vasthouden. Piano’s die minimaal één keer per jaar worden gestemd zullen normaliter nooit zakken naar 438.0 Hz.
Als een lagere toonhoogte geen probleem is, dan kan een piano in principe altijd wel in één keer worden gestemd. Maar samenspelen met andere instrumenten, apps of bijvoorbeeld YouTube wordt dan wel lastig vanwege het onderlinge verschil in toonhoogte. Ook klinkt een te laag gestemde piano vaak wat wranger en gaan er harmonieën verloren.
Bij piano’s waar heel erg lang niet naar is omgekeken zie je soms wel ‘drifting pitch’ ontstaan: dan valt er nauwelijks nog samenhang tussen de verschillende octaven te ontdekken. In dat geval is het uitvoeren van een stemtooncorrectie onvermijdelijk.
Bij nieuwe klanten meet ik altijd vooraf de stemtoon van de piano, onderzoek ik de piano op technische onvolkomenheden en geef ik vrijblijvend advies over de mogelijke opties.
Het is overigens heel eenvoudig om zelf de hoogte van de stemtoon van je piano te meten. Zie daarvoor de ‘Hoe meet ik de toonhoogte van mijn piano?‘-vraag hieronder.

Je kunt de toonhoogte van een piano meten door de gratis app Pano Tuner te downloaden voor Android of IOS.
Open de app en speel A4, de A van het vierde octaaf (dit is de A rechts van de middelste C). Deze moet een toonhoogte hebben van 440 Hz, de zogeheten stemtoon. Ook 442 Hz kan.
Geeft de app 438.0 Hz of hoger aan, dan is de piano goed onderhouden en kan hij in een reguliere stembeurt op 440 Hz worden gestemd.
Meet de stemtoon 438.0 Hz of lager, dan moet er eerst een zogeheten pitch raise (ook wel pitch correctie genoemd) worden uitgevoerd. Bij een pitch raise wordt de piano iets voorbij zijn oorspronkelijke toonhoogte gebracht, waarna hij nauwkeurig kan worden gestemd.

Als de stemtoon lager is dan 438.0 Hz maar je vindt het niet erg dat de piano niet de juiste toonhoogte heeft, dan kun je er ook voor kiezen om de stemtoon lager te houden. Dit kan altijd in een reguliere stembeurt. De keerzijde is dat je dan niet meer kunt samenspelen met andere gestemde instrumenten, apps of YouTube: dat zal niet mooi klinken omdat de onderlinge toonhoogte niet meer overeenstemt. Ook klinkt de piano iets wranger en gaan er harmonieën verloren. Maar speel je solo en vind je vorenstaande niet zo bezwaarlijk, dan is kiezen voor een lagere stemtoon natuurlijk prima en volstaat een enkele stemming.

Als een piano jaren achtereen niet is gestemd, is de toonhoogte vaak zó ver gezakt dat die niet met een enkele reguliere stembeurt naar de juiste toonhoogte kan worden teruggebracht. Een pianostemmer moet dan eerst de spanning van alle snaren fors omhoog brengen voordat er een stabiele stemming kan worden gerealiseerd. Dit noemen we een pitch raise.
Zonder pitch raise zal na elke snaar waar je de toonhoogte van verhoogd, de toonhoogte van de snaar ervóór weer zakken. Dit komt doordat met het verhogen van de snaarspanning er geleidelijk honderden kilo’s extra trekkracht worden toegevoegd aan het frame van de piano.
Een pitch raise maakt de onderlinge verschillen in snaarspanning kleiner, waarna de piano kan worden gestemd.
Een pitch raise is voor elke piano een pijnlijke ervaring en altijd het gevolg van gebrekkig onderhoud. Je voorkomt een pitch raise door minimaal één keer per jaar te stemmen, maar nog beter is twee keer.

Nee hoor, niet per se. Ik heb schitterende piano’s gestemd die mensen via Marktplaats hebben gekocht. Maar ook piano’s waar je twee dagen blij mee bent: de dag dat hij je huis binnenkomt en de dag dat hij die weer verlaat.
Ook ‘gratis af te halen’-piano’s zijn niet per definitie een verkeerde keuze. Soms wil de eigenaar van de piano simpelweg de transportkosten niet betalen en biedt de piano daarom kosteloos aan.
Of zo’n piano de moeite van het ophalen waard is, hangt in algemene zin af van de technische staat waarin hij verkeert. Om die vast te kunnen stellen heb ik dit blog geschreven. Het beschrijft de essentiële piano-onderdelen en helpt je om de conditie van de piano te bepalen. Daarnaast kun je dit formulier downloaden. Handig om mee te nemen naar een bezichtiging.

Ja, maar ik reken daar wel een toeslag voor.
Een bovendemper wordt ook wel een ‘birdcage piano‘ genoemd omdat je bij het openen van de voorklep allemaal verticale stangetjes ziet, net als bij een vogelkooi. Je kunt bovendempers ook herkennen door de bovenklep van de piano te openen en van bovenaf naar het mechaniek te kijken. Zie je daar een dwarsbalk boven de hamers, dan is het een bovendemper. Onderaan deze alinea zie je een schuifbare slider voor een boven- en vooraanzicht van een bovendemper.
Bovendempers worden al sinds ongeveer 1910 niet meer gemaakt en met een goede reden: ze zijn heel moeilijk te stemmen, nauwelijks op juiste toonhoogte te houden en je hoort altijd een nagalm. Deze nagalm ontstaat doordat de demper hoog op de snaar is geplaatst, op de plek waar de uitslag van een trillende snaar het kleinst is. De demper is hierdoor maar weinig effectief. Het stemblok (hierin draaien de stempennen zich vast) is bij bovendempers van massief hout gemaakt, want in die tijd bestond de techniek om multiplex hardhout te maken nog niet. Stempennen zitten om die reden vaak veel te los bij bovendempers. Ook is het risico op snaarbreuk groot en duurt het stemmen van een bovendemper wel anderhalf keer zo lang vergeleken met een piano dat is voorzien van een modern mechaniek. De snaren zijn moeilijk te bereiken en door alle stangetjes kun je ook nog eens slecht zien wat je doet. Reparaties zijn moeilijk uit te voeren en áls er iets stukgaat, is het niet eenvoudig om aan reserveonderdelen te komen.
Het stemmen van een bovendemper is aldus bewerkelijk en tijdrovend, vandaar dat ik een toeslag reken voor het stemmen ervan.

Een luchtvochtigheid tussen de 45-65% is optimaal. Je kunt de luchtvochtigheid meten met een hygrometer.
Daalt de luchtvochtigheid onder de 40%, dan kun je overwegen een hydroceel te kopen. Deze beschermt de piano tegen uitdroging. Ik kan deze ook voor je aanschaffen en installeren tijdens een stembeurt. Kijk goed of je piano al voorzien is van montagebeugels voor een hydroceel. Als niet, bestel die er dan bij, evenals een vulzak.

Na twee tot drie weken. Deze tijd heeft de piano nodig om aan zijn nieuwe omstandigheden te wennen. Dit wordt ook wel acclimatiseren genoemd. Eerder stemmen is niet zinvol omdat de piano dan weer snel zal ontstemmen.
Een uitzondering is als de luchtvochtigheid en temperatuur van de nieuwe omgeving redelijk gelijk zijn aan de plek waar de piano vandaan komt en het transport niet al te lang duurt. Dan kan hij al binnen een paar uur worden gestemd.

Uiteraard. Het vervangen van een gebroken staalsnaar kan ik direct doen. Ik ben daar ongeveer 20-30 minuten mee bezig en ik reken daar 45 euro voor. Een gebroken bassnaar (staaldraad met koperwinding) kan ik in sommige gevallen verlengen met een nieuw stuk snaar, afhankelijk van de plek waar de snaar is gebroken. Lukt dit niet, dan neem ik de gebroken snaar mee naar huis en laat ik snarenmaker Quality Strings een replica van deze snaar maken. Deze kom ik op een later moment installeren. De kosten van de nieuwe snaar inclusief het installeren ervan kost gemiddeld 60-80 euro (afhankelijk van de lengte van de snaar en de actuele prijs van koper).

Er zijn drie factoren die invloed hebben op de toonhoogte van een snaar: lengte (korter = hoger), dikte (dunner = hoger) en spankracht (meer spanning = hoger).
Door de bassnaar te omwikkelen met koper wordt hij aanzienlijk dikker, zonder dat de stijfheid van de snaar extreem veranderd. Omdat bij een dikke snaar meer massa in beweging moet worden gezet, trilt hij langzamer en genereert een lagere toon dan een dunne snaar.
Zou je dezelfde lage toon willen bereiken zónder koperomwinding, dan heb je meterslange staaldraad nodig en zou de bovenkant van je piano op gelijke hoogte komen met de lampen aan je plafond.

Een piano heeft meestal 88 toetsen en gemiddeld 230 snaren. De midden- en hoge noten hebben drie snaren per toets, een deel van de basnoten heeft twee snaren en de laagste basnoten hebben een enkele snaar.
De drie snaren voor de midden- en hoge noten hebben twee functies: ze versterken het volume én ze verrijken de kwaliteit van de klank. Nadat de hamerkop de snaren in trilling brengt, brengen de snaren hierna elkaar óók in beweging. Dit wordt oscilleren genoemd. De weerkaatsingen van de onderlinge snaren voegen enorm veel kwaliteit aan het geluid toe: het geluid wordt er veel rijker van.
Bovendien zijn bassnaren veel langer en dikker dan de andere snaren. Een bassnaar heeft vanwege die dikte veel meer massa, verplaatst meer lucht en creëert meer geluid en volume dan de hoge tonen. Door meer snaren aan te brengen bij de hogere tonen wordt de klank evenwichtiger en het volume gelijkmatiger.

Een piano staat rechtop, een vleugel ligt horizontaal. Een piano heeft een rotatiemechaniek: de hamer slaat van achter naar voren tegen de snaar. Een vleugel heeft een zwaartekrachtmechaniek: de hamer slaat van onderaf tegen de snaar. De zwaartekracht zorgt voor een snellere reactietijd van de hamer: je kunt sneller spelen op een vleugel. Ten opzichte van de piano kun je op een vleugel dynamischer spelen: je kunt meer gradaties tussen pianissimo en forte aanbrengen in je spel.
Een vleugel heeft bovendien veel langere snaren dan een piano. Hierdoor heeft een vleugel gemiddeld genomen een mooiere klank die ook verder draagt dan de klank van een piano.

Het rechterpedaal van een piano wordt ook wel het ‘sustain’ pedaal genoemd, beter bekend als het galmpedaal (sustain betekent ‘aanhouden’). Met het indrukken van dit pedaal komen alle dempers los van de snaren. Als je nu een toets indrukt blijft deze klinken, ook als je de toets weer loslaat. Pas als je het pedaal weer loslaat zullen de dempers de snaren weer afdempen.
Het linkerpedaal word het ‘una corda’ pedaal genoemd. Dit betekent ‘één snaar’ in het Italiaans. Bij vleugels verschuift het klavier (en dus ook de hamers) naar rechts als je het una corda-pedaal intrapt. Nu worden niet meer drie maar twee snaren aangeslagen waardoor de klank een stukje zachter is. Bij rechtopstaande piano’s wordt de afstand tussen de hamers en de snaren verkort na het intrappen van het una corda pedaal. Het effect is hetzelfde: een zachtere toon.
Het middelste pedaal noemen we het ‘sostenuto’ pedaal. Deze lijkt op het sustain-pedaal maar er is een verschil: dit pedaal laat alleen de toetsen doorklinken die je hebt ingedrukt terwijl je ook het pedaal intrapt. Je kunt bijvoorbeeld een akkoord met je linkerhand spelen waarna je twee handen vrij hebt om piano te spelen. Het akkoord zal blijven klinken tot je het pedaal loslaat of tot de klank is uitgestorven.
Het sustain-pedaal wordt door pianisten het meest gebruikt, gevolgd door het una corda-pedaal. Het sostenuto-pedaal wordt van de drie pedalen het minst gebruikt.

De piano is uitgevonden door Bartolomeo Cristofori en hij noemde de piano ‘gravicembalo col piano e forte’, vrij vertaald: ‘klavecimbel dat zacht en luid speelt’. Hierna werd het instrument nog pianoforte en fortepiano genoemd. In Italië wordt de piano nog steeds pianoforte genoemd, maar in de rest van de wereld is de naam verkort tot het gangbare ‘piano’.